چرخه اقتصاد کلان

اقتصاد کلان زیرشاخه‌ای از علم اقتصاد است که به بررسی فعالیت‌های اقتصادی، تولید، توزیع، مصرف کالا و خدمات، تورم، بیکاری و... در یک کشور اشاره دارد. ابتدایی‌ترین مفهوم در علم اقتصاد کلان بررسی ارتباط فعالان اقتصادی یا همان کارگزاران اقتصادی با یکدیگر است که این مفهوم در قالب چرخه اقتصاد مطرح می‌شود. در این مقاله قصد داریم در ابتدا با کارگزاران اقتصادی و نقش آنان در اقتصاد آشنا شویم و سپس با مدل‌های اقتصادی آشنا شویم و در آخر به بررسی چرخه اقتصاد کلان و نکات آن بپردازیم.

 

 

کارگزاران اقتصادی

کارگزاران اقتصادی اشخاصی هستند که در فعالیت‌های اقتصادی یک جامعه نقش دارند و در اقتصاد کلان کارگزاران اقتصادی به 4 دسته به شرح زیر تقسیم می‌شوند:

1.خانوارها

خانوار تمام افراد ساکن در یک جامعه هستند و صاحبان اصلی عوامل تولید (نیروی کار، زمین، سرمایه و...) هستند. خانوار عوامل تولید (نیروی کار) را در اختیار بنگاه‌های اقتصادی قرار می‌دهند و در ازای آن درآمد کسب می‌کنند؛ خانوار درآمد کسب شده را صرف مصرف کالا و خدمات و همچنین پرداخت مالیات به دولت می‌کنند. از دیگر نقش‌های خانوار در چرخه اقتصاد، پس‌انداز مازاد درآمد در بازارهای مالی است.

2.بنگاه‌های اقتصادی

بنگاه‌های اقتصادی بخشی از خانوار هستند که وظیفه تولید کالا و خدمات را به جهت کسب سود به عهده گرفته‌اند. بنگاه‌های اقتصادی با استخدام نیروی کار از خانوار به تولید کالا و خدمات می‌پردازند و نیاز خانوار را برطرف می‌کنند. بنگاه‌های اقتصادی می‌توانند از طریق بازار مالی اقدام به دریافت وام و منابع مالی کنند و با سرمایه‌گذاری این منابع در صنعت به رشد ظرفیت تولید کشور کمک کنند.

3.دولت

دولت همانند بنگاه به تولید و توسعه مشغول است ولی هدف اصلی آن بر خلاف بنگاه ایجاد رفاه برای جامعه است. دولت با دریافت مالیات از خانوار به انجام هزینه‌های دولتی به نفع جامعه مشغول است.

4.خارجیان

خارجیان افرادی هستند که خارج از مرزهای ملی با آنان روابط اقتصادی (صادرات و واردات) داریم.

 

اصطلاحات مهم در اقتصاد کلان

 

 

مدل (الگو) های اقتصادی

مدل‌های اقتصادی به موارد زیر دسته‌بندی می‌شوند:

1.مدل دوبخشی

مدل دوبخشی اقتصاد مدلی است که در آن فقط خانوار و بنگاه‌های اقتصادی وجود دارند و به فعالیت اقتصادی با یکدیگر می‌پردازند.

خانوارها عوامل (نیروی کار و...) را در بازار عوامل تولید در اختیار بنگاه‌های اقتصادی می‌گذارند. بنگاه‌ها با استخدام عوامل تولید به آنان حقوق پرداخت کرده و خانوار از این محل به کسب درآمد می‌پردازند؛ که به این درآمد کسب شده در اصطلاح درآمد ملی ( (Yگفته می‌شود. بنگاه‌های اقتصادی با استفاده از عوامل تولید به تولید کالا و خدمات می‌پردازد و از طریق بازار کالا و خدمات این محصولات تولید شده را به خانوار می‌فروشد.

خانوار با درآمد کسب شده به خرید محصولات تولید شده توسط بنگاه‌های اقتصادی می‌پردازد و به پولی که برای خرید محصولات صرف می‌کنند، مخارج مصرفی (C) گفته می‌شود. خانوار با باقی‌مانده درآمد خود به پس‌انداز یا S می‌پردازد و همچنین خانوار می‌تواند این پس‌انداز را به وسیله بازارهای مالی بر روی بنگاه‌های اقتصادی، سرمایه گذاری (I) کند. در تصویر زیر شماتیک مدل دو بخشی اقتصاد را مشاهده می‌کنیم:

 

 

 

2.مدل سه‌بخشی

مدل سه بخشی ارتقا یافته مدل دو بخشی است و تنها تفاوت این مدل با مدل دو بخشی اضافه شدن دولت به چرخه اقتصاد است. دولت وظایف متعددی دارد اما یکی از مهم‌ترین وظایف دولت دریافت مالیات از خانوار و خرج درآمد حاصل در جهت خرید کالا و خدمات از بازار کالا و خدمات به منظور بهبود شرایط افراد جامعه که به این مخارج، مخارج دولتی (G) گفته می‌شود. در تصویر زیر مدل سه بخشی اقتصاد را مشاهده می‌کنیم:

 

 

2.مدل چهار‌بخشی

مدل چهاربخشی یا مدل اقتصاد باز مدلی است که همه‌ی کارگزاران اقتصاد در آن مشغول فعالیت هستند. در این مدل علاوه بر خانوار، بنگاه‌ها و دولت، بخش خارجی نیز حضور دارد و از طریق بازار کالا و خدمات، خارجیان کالا و خدمات کشور را خریداری می‌کنند (صادرات یا X) و همچنین ما نیز در یک کشور از کالا و خدمات بخش خارجی استفاده می‌کنیم (واردات یا M). در تصویر زیر شماتیک یک اقتصاد باز را مشاهده میکنیم:

 

 

 

نکته: توجه داشته باشید که جهت فلش‌ها در صادرات و واردات به جهتی است که منابع مالی به آن وارد شده است؛ برای مثال در وقتی ما به خارج صادرات انجام می‌دهیم کالا یا خدمات از کشور خارج ولی در عوض منابع مالی وارد کشور می‌شوند، در نتیجه جهت فلش در صادرات یا X به سمت بازار کالا و خدمات است.

 

نشت و تزریق

به هرگونه فعالیتی که منجر به خروج پول از چرخه اقتصاد شود نشت و هر فعالیتی که منجر به ورود پول به چرخه اقتصاد شود، تزریق نام دارد. اسامی دیگر نشت، تراوش، هرز، برداشت و ریزش است.

با توجه به تعاریف بالا، زمانی که خانوار اقدام به پس‌انداز می‌کند، نشت و زمانی که سرمایه‌گذاری می‌کند و منابع مالی وارد چرخه اقتصاد می‌شود، تزریق اتفاق می‌افتد. در ادامه موارد نشت و تزریق را از یکدیگر متمایز می‌کنیم:

نشت: پس‌انداز یا S، مالیات یا T، واردات یا M

تزریق: سرمایه‌گذاری یا I، مخارج دولتی یا G، صادرات یا X

 

تقاضای کل

تقاضای کل مجموع تقاضای کارگزاران اقتصادی از بازار کالا و خدمات است؛ برای مثال در یک اقتصاد دو بخشی که تنها خانوار و بنگاه‌ها حضور دارند، تقاضای کل برابر است با تقاضایی که خانوار از بازار کالا و خدمات دارند و همچنین تقاضایی که بنگاه‌ها از بازار کالا و خدمات دارند. تقاضای کل را با  YD یا AD نشان می‌دهند. و در مدل‌های مختلف اقتصادی برابر است با:

مدل دوبخشی: YD = C + I

مدل سه‌بخشی: YD = C + I + G

مدل چهاربخشی: YD = C + I + G + (X - M)

 

عرضه کل

عرضه کل مجموع کالاها و خدماتی است که طی یک دوره در جریان اقتصاد تولید شده است؛ که در واقع همان تولید ملی یا درآمد ملی است. عرضه کل را با YS یا AS نشان می‌دهند.

 

تعادل در اقتصاد کلان

تعادل در اقتصاد وضعیتی است که محرکی برای تغییر در رفتار اقتصادی وجود ندارد. در اقتصاد خرد زمانی که عرضه و تقاضای کالا با یکدیگر برابر بود شاهد تعادل در بازار کالا بودیم ولی در اقتصاد کلان زمانی در تعادل هستیم که شرایط زیر برقرار باشد:

تزریق = نشت

تقاضای کل یا YD = عرضه کل یا YS

تغییر ناخواسته در موجودی انبار برابر با 0 باشد (یعنی هرچه تولید می‌شود، فروخته می‌شود)

 

 

 

مولف: علیرضا صبحی‌کمال