تورم یا Inflation یکی از مسائل مهم در اقتصاد به شمار می‌رود و شدت آن می‌تواند زندگی افراد یک جامعه را تحت تاثیر قرار دهد. تورم در یک بیان ساده به معنی افزایش سطح عمومی قیمت کالاها و خدمات است. البته تورم می‌تواند معنی دیگری نیز داشته باشد؛ به این معنی که تورم یعنی قدرت خرید هر واحد پول (قدرت خرید افراد یک جامعه) کاهش یافته است. در ادامه این مقاله قصد داریم با تورم و انواع آن، دلایل ایجاد تورم، محاسبه‌ی تورم و همچنین روش مقابله با تورم آشنا شویم.
دلایل ایجاد تورم
در علم اقتصاد دلایل متعدد و زیادی در رابطه با ایجاد تورم مطرح شده است اما یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین دلایل ایجاد تورم در هر اقتصادی افزایش عرضه پول و نقدینگی است. برای آشنایی کلی با این موضوع بهتر است با ترازنامه بانک مرکزی آشنا شویم:
به قسمت بدهی‌های ترازنامه بانک مرکزی مصارف پایه پولی و به قسمت دارایی‌ها منابع پایه پولی گویند. حال اگر تعادل این ترازنامه از بین برود و اسکناس و سکوک به اندازه پشتوانه (دارایی‌ها) نباشد ارزش اسکناس و سکوک کم خواهد شد و زمانی که ارزش اسکناس کم شود و در واقع حجم پول بیشتر شود تورم به وجود می‌آید. حال این سوال پیش می‌آید که چرا ممکن است عرضه پول افزایش یابد؟
بانک مرکزی در مواجهه با رویداد های اقتصادی ممکن است تصمیمات و دستورالعمل هایی را انجام دهد که به آن سیاست‌های پولی گویند که از آنجا که از حوصله این مقاله خارج است به توضیح بیشتری از آن نمی‌پردازیم. سیاست‌های پولی بانک مرکزی باعث تغییرات در ترازنامه بانک مرکزی ،عرضه پول و همچنین تورم خواهد شد.
اگر در اقتصاد بنا به سیاست های پولی بانک مرکزی و یا چاپ پول بیشتر و همچنین دلایل دیگری از این دست، عرضه پول بیشتر شود پول با کاهش ارزش مواجه خواهد شد و در نتیجه تورم به وجود خواهد آمد. دلیلی که تا به اینجا در مورد ایجاد تورم صحبت کردیم یک دلیل ابتدایی و مهم است ولی ایجاد تورم دلایل زیادی دارد که در ادامه با بعضی از آن دلایل آشنا می‌شویم.
انواع تورم بر حسب علل ایجاد
۱. تورم ناشی از فشار تقاضا یا کشش تقاضا: علت ایجاد این تورم افزایش در تقاضای کل جامعه است که باعث تورم ناشی از فشار تقاضا می گردد. مانند سیاست‌های مالی و پولی انبساطی.
2. تورم ناشی از فشار هزینه: هر عاملی که باعث افزایش هزینه‌های تولید گردد باعث افزایش تورم می شود. به این نوع تورم، تورم ناشی از فشار هزینه گفته می شود.مثل افزایش حداقل دستمزدها و دریافت مالیات از عرضه کنندگان.
3. تورم وارداتی: تورمی که علت آن افزایش قیمت کالاهای وارداتی باشد، به تورم وارداتی معروف است.
4. تورم بنیادی یا ساختاری: این نوع تورم معمولا در کشورهای در حال توسعه رخ می‌دهد، تورم بنیادی تورمی است که ناشی از ساختار خاص اقتصادی این گونه کشورها می باشد. این تورم ناشی از کمبود و تنگناهای امکانات حمل و نقل، تکنولوژی ، نیروی انسانی و عدم کارایی سیستم دولتی می باشد.
5. تورم بخشی: تورم بخشی به این معنی است که اگر در یک بخش اصلی اقتصاد، قیمت ها افزایش یابد، باعث افزایش قیمت در سایر قسمت های اقتصاد می‌گردد. مانند افزایش قیمت انرژی.
6. ترم ناشی از تنگناهای عوامل تولید: همراه با افزایش تقاضا، تنگناهایی پدید می آید، این تنگناها باعث می شود که عرضه نتواند به اندازه تقاضا کل افزایش یابد و در نتیجه تورم به وجود بیاید.
7.تورم روانی: به تورمی گویند که علت آن انتظارات و نگرانی های مردم، نسبت به آینده باشد، این نگرانی باعث می‌شود که تقاضاکنندگان، تقاضای خود را زودتر انجام دهند و بیشتر تقاضا کنند و عرضه کنندگان نیز عرضه خود را به تعویق اندازند و کمتر عرضه نمایند، در نتیجه تورم ایجاد می‌شود و یا تورم موجود با شدت بیشتری رخ می‌دهد.
8. تورم پولی: به تورمی که ناشی از افزایش حجم پول و نقدینگی در جامعه باشد، اطلاق می گردد.
9. تورم رکودی یا رکود تورمی: با کاهش عرضه کل در جامع این تورم اتفاق می‌افتد.
انواع تورم بر حسب سرعت
۱. تورم خزنده: تورم خزنده یا Creeping Inflation به تورمی گویند که در آن افزایش عمومی قیمت‌ها یا همان نرخ تورم در طی یک سال به اندازه ۳% یا کمتر باشد.
۲. تورم رونده: تورم رونده یا Walking Inflation تورمی است که در آن افزایش عمومی قیمت‌ها یا همان نرخ تورم در طی یک سال بین ۳% الی ۱۰% است.
۳. تورم سواره: تورم سواره یا Galloping Inflation به تورمی گویند که افزایش عمومی قیمت‌ها یا همان نرخ تورم در طی یک سال بیشتر از ۱۰% است.
4.ابر تورم: ابر تورم یا Hyper Inflation به تورمی عنوان می‌شود که افزایش عمومی قیمت‌ها یا همان نرخ تورم با سرعت بسیار بالایی اتفاق می‌افتد و ممکن است در طی ۱ ماه نرخ تورم بالاتر از ۵۰% باشد و این نوع تورم معمولا در شرایط جنگ و آشفتگی اقتصادی پیش می‌آید
محاسبه‌ی تورم
هر ساله بانک مرکزی و مرکز آمار ایران (از سال 96 به بعد این نرخ توسط بانک مرکزی اعلام نشد) اعدادی را به عنوان نرخ تورم در سال اعلام می‌کنند. حال سوال اینجاست که این امر چطور اتفاق می‌افتد؟ برای محاسبه‌ی تورم از شاخص های اقتصادی استفاده می‌شود. شاخص‌های اقتصادی انواع مختلفی دارند؛ همچون:
- شاخص بهای مصرف کننده (CPI)
- شاخص بهای تولید کنند (PPI)
- شاخص بهای خرده فروشی (RPI)
- شاخص بهای عمده فروشی (WPI)
- شاخص بهای کالاهای صادراتی (XPI)
- شاخص بهای کالاهای وارداتی (MPI)
برای محاسبه‌ی تورم از این شاخص ها استفاده می‌شود ولی عموما از شاخص قیمت مصرف کننده (CPI) یا Consumer Price Index استفاده می‌شود. به این صورت که:
به عنوان مثال شاخص بهای مصرف کننده (CPI) در سال 1399 برابر با عدد 250.6 و در سال 1398 برابر با عدد 183.9 بوده است؛ در نتیجه طبق فرمول بالا نرخ تورم در طی این سال برابر با 36.2% بوده است.
برای محاسبه‌ی تورم در سال های مختلف می‌توانید روی این لینک کلیک کنید.
شاخص بهای مصرف کننده یا CPI چیست؟
شاخص بهای مصرف کننده در واقع بهای یک نوع سبد از محصولات و خدماتی است افراد جامعه در سال از آن استفاده می‌کنند. این شاخص هم برای خانوار های روستایی و هم برای خانوار های شهری محاسبه می‌شود. داده های شاخص قیمت مصرف کننده در سایت مرکز آمار ایران درج می‌شود؛ به عنوان مثال در تصویر زیر شاخص قیمت مصرف کننده خانوار شهری را در تیر ماه 1401 مشاهده می‌کنیم که توسط سایت مرکز آمار ایران منتشر شده است و در آن اشاره شده است که برای محاسبه این شاخص چه اقلامی از کالا و خدمات وجود داشته و وزن هر کدام برای محاسبه‌ی این شاخص به چه صورت است.
با کلیک بر روی این لینک می‌توانید شاخص قیمت مصرف کننده در سال های مختلف را مشاهده کنید.
آیا نرخ تورم اعلام شده در ایران واقعی است؟
یکی از مهم‌ترین سوالاتی که در ذهن افراد شکل می‌گیرد این موضوع است که آیا نرخ تورم اعلام شده واقعا صحیح است؟ اگر صحیح است پس چرا ممکن است آن چیزی که در زندگی روزانه حس می‌کنیم مغایرت داشته باشد با اعداد اعلام شده؟
در پاسخ به این پرسش‌ها باید گفت که، بله این آمار کاملا صحیح و واقعی هستند اما نکته ای وجود دارد این است که محاسبه‌ی تورم بر اساس افزایش قیمت 359 کالا و خدمات مصرفی در جامعه است و این نرخ صرفا یک میانگین بر اساس این تعداد کالا و خدمات است. در نتیجه ممکن است کالاهای مصرفی خانوار با این کالا ها مغایرت داشته و تورمی بیشتر یا حتی کمتر از آنچه که اعلام می‌شود را در زندگی حس کنند.
چگونه با تورم مقابله کنیم؟
در واقع به وجود آمدن یا نیامدن تورم در جامعه از دست ما خارج است ولی اگر بتوانیم از به وجود آمدن تورم به عنوان یک فرصت استفاده کنیم می‌توانیم با آن مقابله کنیم و اجازه ندهیم که افزایش قیمت‌ها باعث کاهش قدرت خرید ما شود. سرمایه‌گذاری صحیح تنها روشی است که می‌تواند ما را در برابر تورم مصون نگه دارد. سرمایه‌گذاری در جوامع تورمی یک باید و اجبار است و اگر این امر به روش صحیحی انجام شود قطعا می‌تواند نرخ تورم را پوشش و قدرت خرید و ارزش دارایی افراد را حفظ کند
یکی از بازار هایی که توانسته در بلندمدت بازدهی ای بیشتر از تورم داشته باشد بازار بورس بوده. شاخص کل در 10 سال گذشته بازدهی ای تقریبا بیش از 8000% داشته در صورتی که نرخ تورم در 10 سال گذشته تقریبا 700% بوده است. در مقالات بعدی به مزایای سرمایه‌گذاری در بورس بیشتر از پیش می‌پردازیم.
مولف: علیرضا صبحی‌کمال
سلام، لطفاً نظر خودتو درباره این پست بنویس 😍