مقالات آکادمی پاداش | انواع ریسک و محاسبه آن

همانطور که می‌دانیم هدف هر سرمایه‌گذاری، حداکثر سازی بازده مورد انتظار خود است. ناگفته نماند که هر سرمایه‌‌گذاری‌ای با ریسک همراه است و سرمایه‌گذاران به دنبال این هستند که در کنار کسب بازدهی بالا، ریسک سرمایه‌گذاری را نیز کاهش دهند؛ برای این منظور سرمایه‌گذاران بایستی شناخت لازم از مفهوم ریسک و انواع آن داشته باشند. در مقاله بازده و نحوه محاسبه آن، در مورد بازده، انواع آن و محاسبات مربوط به آن صحبت کردیم؛ حال قصد داریم در این مقاله در مورد مفهوم ریسک، انواع آن و نحوه محاسبه ریسک صحبت کنیم.

ریسک چیست

همانطور که می‌دانیم ریسک مفهومی در مقابل بازده است و به معنای عدم اطمینان نسبت به تحقق بازده مورد انتظار است. در تعریفی دیگر، به احتمال اختلاف بین بازده تحقق یافته با بازده مورد انتظار ریسک گفته می‌شود.

انواع ریسک

ریسک به انواع متنوعی تقسیم می‌شود که به صورت کلی این ریسک‌ها یا از نوع ریسک مالی هستند یا از نوع ریسک‌های غیر مالی.

ریسک‌های مالی، ریسک‌هایی هستند که به صورت مستقیم بر جریانات نقدی و سودآوری شرکت اثر گذار هستند؛ در حالی که ریسک‌های غیرمالی به صورت مستقیم بر سودآوری شرکت اثرگذار نیستند ولی منشا اصلی ایجاد ریسک‌های مالی هستند.

ریسک‌های مالی و غیرمالی خود به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که در ادامه با آن‌ها آشنا خواهیم شد:

ریسک‌های مالی:

1.ریسک نرخ ارز یا Exchange Rate Risk: ریسکی است که به واسطه نوسانات نرخ ارز به وجود می‌آید. این ریسک در اثر خرید اوراق بهاداری که با نرخ ارز متفاوت منتشر شده‌اند به وجود می‌آید.

2.ریسک نوسان نرخ بهره یا Interest Rate Risk: زمانی که سرمایه‌گذاران بر روی اوراق قرضه سرمایه‌گذاری می‌کنند، می‌پذیرند که از یک بازدهی ثابت و محدودی بدون تحمل ریسک بهره‌مند شوند. اما نکته‌ای که وجود دارد این است که نرخ بهره اوراق قرضه با قیمت اوراق قرضه رابطه عکس دارد؛ برای مثال اگر شما دارند اوراق قرضه باشید و قصد فروش داشته باشید، از طرفی نرخ بهره نیز افزایش یابد؛ در نتیجه برای فروش اوارق مجبور خواهید بود در قیمت‌های پایین‌تری فروش خود را انجام دهید. ریسک نوسان نرخ بهره بیشتر بر روی معاملات اوراق قرضه اثر گذار است؛ اما در مواقعی نیز بر بازار و معاملات سهام نیز اثرگذار است؛ به این شکل که در صورتی که نرخ بهره افزایش یابد، تمایل افراد برای سرمایه‌گذاری در بازار سهام کم و از طرفی تمایل برای سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه افزایش می‌یابد.

3.ریسک نقدشوندگی یا Liquidity Risk: ریسکی است که به واسطه عدم اطمینان در مورد توانایی در خرید یا فروش اوراق بهادار وجود دارد. زمانی که ریسک نقدشوندگی پایین باشد، معاملات سریعتر و کم هزینه‌تر انجام می‌شوند. معمولا در بازار بورس، سهام شرکت‌های کوچک با درصد شناوری پایین از ریسک نقدشوندگی بالا برخوردار و از طرف دیگر اوراق خزانه اسلامی و سایر اوراق درآمد ثابت از ریسک نقدشوندگی پایین برخوردار هستند.

4.ریسک نکول یا Default Risk: این ریسک زمانی رخ می‌دهد که وام‌گیرنده به هر دلیلی نتواند در تاریخ سررسید به تعهدات خود در مقابل وام‌دهنده عمل کند.

5.ریسک تورمی یا Inflation Risk: این ریسک به معنای کاهش قدرت خرید وجوه سرمایه‌گذاری شده است و این ریسک با نوسان نرخ بهره رابطه مستقیم دارد؛ زیرا معمولا با افزایش تورم، نرخ بهره نیز افزایش می‌یابد.

6.ریسک بازار یا Market Risk: ریسکی که نوسانات قیمت سهام را نسبت به جو بازار سهام نشان می‌دهد. معمولا بهترین سهام نیز گاهی تحت تاثیر جو کلی بازار است و این جو اثر روانی به شدت بالایی بر سرمایه‌گذاران دارد. عوامل ایجاد ریسک بازار: رکود، جنگ و... است

7.ریسک سرمایه‌گذاری مجدد یا Reinvestment Risk: این ریسک زمانی رخ می‌دهد که افق سرمایه‌گذاری فرد از سررسید اوراق خریداری شده بیشتر باشد و فرد به اجبار پس از پایان سررسید اوراق نیاز به یافتن اوراق جدیدی متناسب با افق سرمایه‌گذاری خود داشته باشد. با توصیف این نکات معمولا ریسک سرمایه‌گذاری مجدد اوراق قرضه کوتاه مدت، بیشتر از اوراق قرضه بلند مدت است.

8.ریسک مالی یا Financial Risk: این ریسک ناشی از وجود بدهی در شرکت است و هرچه شرکت بیشتر از بدهی در تامین مالی خود استفاده کند، ریسک مالی شرکت افزایش می‌یابد.

ریسک‌های غیرمالی:

1.ریسک تجاری یا Business Risk: ریسک تجاری در واقع ناتوانی شرکت در پایداری و حفظ ثبات و سودآوری در بلندمدت است. شرکت‌های تازه تاسیس و روبه رشد معمولا از ریسک تجاری بالاتری نسبت به سایر شرکت‌ها برخوردارند.

2.ریسک مدیریت یا Management Risk: این ریسک ناشی از تصمیمات نادرست مدیران شرکت است که می‌تواند قیمت سهام شرکت را تحت تاثیر قرار دهد.

3.ریسک سیاسی (ریسک کشور) یا Country Risk: این ریسک به ثبات سیاسی و اقتصادی کشور بستگی دارد و هرچه ثبات بیشتر باشد، ریسک سیاسی کمتر خواهد بود.

4.ریسک قوانین و مقررات یا Rules Risk: این ریسک حاصل تغییرات در قوانین مختلف در جامعه است.

5.ریسک عملیاتی یا Operational Risk: این ریسک ناشی از انجام نشدن صحیح عملیات اصلی شرکت است.

6.ریسک نیروی انسانی یا Human Resource risk: این ریسک ناشی از، از دست دادن نیرو کار متخصص توسط شرکت است؛ که ممکن است باعث از بین رفتن برتری شرکت نسبت به رقبا شود.

ریسک سیستماتیک و ریسک غیرسیستماتیک

ریسک کل به دو بخش به شرح زیر تقسیم می‌شود:

1.ریسک سیستماتیک: این ریسک به نوسان‌پذیری عوامل کلان بستگی دارد. ریسک سیستماتیک، تمامی اوراق بهادار را تحت تاثیر قرار می‌دهد. ریسک‌های سیاسی، بازار، نرخ بهره، تورم از جمله ریسک‌های سیستماتیک محسوب می‌شوند. ریسک‌های سیستماتیک معمولا غیر قابل پیشبینی و کاهش هستند.

2.ریسک غیرسیستماتیک: این نوع ریسک به عوامل کلان اقتصادی و بازار مربوط نیست. این ریسک منحصر به یک اوراق بهادار خاص است و به عواملی همچون: ریسک تجاری، مالی، نقدشوندگی بستگی دارد. با تشکیل یک پرتفوی و تنوع بخشی اوراق در پرتفوی می‌توان این ریسک را تا حد زیادی کاهش داد.

ریسک غیرسیستماتیک + ریسک سیستماتیک = ریسک کل

در نمودار زیر رابطه ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک را با تعداد سهام موجود در پرتفوی مشاهده می‌کنیم:

محاسبه ریسک

تاکنون معیارهای مختلفی برای محاسبه ریسک مطرح شده‌اند؛ این معیارهای عموما معیارهای آماری هستند. از جمله معیارهای اندازی‌گیری ریسک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

دامنه تغییرات

متوسط قدرمطلق انحرافات

متوسط مجذور انحرافات (واریانس)

انحراف معیار

در بین تمامی این معیارها، معیار واریانس و انحراف معیار (مجذور واریانس) از درجه اهمیت بالاتری نسبت به سایر معیارها برخوردار است؛ که به صورت زیر محاسبه می‌شود: