GDP و شاخص‌های اقتصادی

اگر از فعالان بازار سرمایه باشید و یا اگر اخبار اقتصادی را دنبال می‌کنید، حتما با مفهوم GDP برخورد داشته‌اید. GDP و سایر شاخص‌های اقتصادی نشانگر میزان رشد و یا نزول یک اقتصاد هستند و این شاخص‌ها تاثیرات بسیار بالایی بر بازار سرمایه، تورم ، بیکاری و... دارند. در این مقاله قصد داریم در ابتدا با انواع تعریف کالا در اقتصاد آشنا و در ادامه با مفهوم GDP آشنا شویم، سپس انواع شاخص‌های اقتصادی را بررسی کنیم و در آخر با نحوه محاسبه شاخص‌های اقتصادی آشنا شویم.

 

 

 

انواع کالاها

در علم اقتصاد کالاها به بیش از 20 نوع تقسیم می‌شوند اما در حالت کلی و در محاسبه GDP با دو نوع کالای نهایی و کالای واسطه‌ای سر و کار داریم.

1.کالای نهایی: کالاهای نهایی کالاهایی هستند که فرآیند تولید آن‌ها تکمیل و آماده فروش و استفاده هستند. به عنوان مثال فرض کنید شرکت الف تولید کننده صفحه نمایش تلفن همراه است و طی یک قرارداد متعهد می‌شود که صفحه نمایش شرکت ب که تولید کننده تلفن همراه است را تامین کند. صفحه نمایش‌هایی که شرکت الف تولید کرده و در اختیار شرکت ب می‌گذارد به عنوان کالای نهایی نیست زیرا هنوز فرآیند ساخت تلفن همراه به پایان نرسیده است؛ اما اگر شرکت الف صفحه نمایش تولید کند و در اختیار فروشگاه‌های قطعات جانبی تلفن همراه بگذارد، آن صفحه‌های نمایش در حکم کالای نهایی هستند. کالاهای نهایی نیز خود به دو دسته مصرفی و سرمایه‌ای تقسیم می‌شوند:

1.1 کالای نهایی مصرفی: کالاهای نهایی مصرفی، کالاهایی هستند که در جهت مصرف به خانوارها فروخته می‌شوند؛ مانند خودرو در جهت استفاده شخصی یک خانوار

1.2 کالای نهایی سرمایه‌ای: کالاهای نهایی سرمایه‌ای، کالاهایی هستند که در حکم دارایی‌های ثابت در اختیار بنگاه‌های اقتصادی قرار می‌گیرند تا بنگاه‌ها به وسیله این کالاها اقدام به تولید کنند. به عنوان مثال تنور برای یک نانوایی، کالای نهایی سرمایه‌ای است.

2.کالای واسطه‌ای: کالاهای واسطه‌ای، کالاهای هستند که در جریان ساخت کالای دیگر نقش دارند؛ به عنوان مثال آرد در یک نانوایی در حکم یک کالای واسطه‌ای است.

 

GDP چیست

تولید ناخالص داخلی یا GDP  که مخفف عبارت (Gross Domestic Product) است، اولین بار در سال 1934 توسط اقتصاددان آمریکایی "سایمون کوزنتس" معرفی شد و سال‌ها بعد به عنوان شاخص اصلی بررسی اقتصاد کشورها مورد بررسی قرار گرفت. تولید ناخالص داخلی یا GDP مجموع ارزش پولی تمامی کالاها و خدمات نهایی تولید شده در طول یک دوره (یک سال) در داخل کشور است. همانطور که قبل‌تر در تعریف کالاها اشاره کردیم، صرفا کالاهای نهایی در GDP محاسبه می‌شوند زیرا اگر غیر از این باشد ممکن است که ارزش پولی کالای تولید شده بیشتر از یکبار در GDP محاسبه شود. نکته حائز اهمیت در محاسبه GDP این موضوع است که کالاها و خدمات می‌بایست در داخل کشور تولید شده باشند؛ در نتیجه اگر یک شرکت خارجی در ایران به تولید کالا یا خدمات مشغول باشد، کالای تولید شده در GDP محاسبه می‌شود ولی اگر یک شرکت ایرانی در خارج از ایران به تولید کالا مشغول باشد، آن کالا در GDP ایران محاسبه نخواهد شد.

انواع GDP

GDP خود به دو دسته تقسیم می‌شود:

1.تولید ناخالص داخلی اسمی (Nominal GDP)

در این روش قیمت کالاهای محاسبه شده در GDP بر مبنای قیمت بازاری کالاها محاسبه می‌شود که قیمت بازاری می‌تواند تحت تاثیر تورم نیز باشد.

2.تولید ناخالص داخلی واقعی (Real GDP)

در این روش قیمت کالاهای محاسبه شده در GDP بر مبنای قیمت عوامل تولید محاسبه می‌شود و در واقع این رقم تحت تاثیر تورم نیست و رشد GDP نسبت به سال پایه محاسبه می‌شود.

برای مثال فرض کنید دو حالت زیر برقرار است:

1. یک شرکت خودرو سازی در سال 1400 ، 100 دستگاه خودرو به قیمت 100 میلیون تومان تولید کرده است و در سال 1401 نیز 110 دستگاه خودرو به قیمت 100 میلیون تومان تولید کرده است.
2. در حالت دوم همان شرکت خودرو سازی در سال 1400، 100 دستگاه خودرو به قیمت 100 میلیون تومان تولید کرده است و در سال 1401 نیز دوباره 100 دستگاه خودرو ولی با قیمت 110 میلیون تومان تولید کرده است.

در هر دو حالت بالا جی دی پی اسمی به میزان %10 رشد داشته است ولی در محاسبه جی دی پی واقعی در حالت اول %10 رشد ولی در حالت دوم رشدی در جی دی پی نداشته‌ایم. اقتصاددانان بیشتر از جی دی پی اسمی در محاسبات اقتصادی استفاده می‌کنند.

 

استثنائات در محاسبه GDP

در محاسبه GDP فقط کالاها و خدماتی محاسبه می‌شوند که ارزش بازاری دارند و در بازار مورد معامله قرار می‌گیرند؛ اما در این بین استثنائاتی وجود دارند که در GDP محاسبه نمی‌شوند و یا در شرایط خاص محاسبه می‌شوند که در ادامه با آن مفاهیم آشنا خواهیم شد:

استثنا نوع اول: کالا و خدماتی وجود دارند که ارزش بازاری دارند و حتی در بازار مورد معامله قرار می‌گیرند ولی در محاسبه GDP لحاظ نمی‌شوند؛ مانند:

1. تولید و فعالیت‌های غیرقانونی مانند قاچاق کالا، مواد مخدر و... البته پولی که صرف مبارزه با این موارد است در GDP لحاظ می‌شود.
2. معاملات کالاهای دست دوم
3. خرید و فروش اوراق بهادار

استثنا نوع دوم: کالا و خدماتی که در بازار معامله نمی‌شوند ولی استثنائا باید در محاسبه GDP لحاظ شوند؛ مانند:

1.خود مصرفی کشاورزان: برای مثال کشاورزی گندم تولید می‌کند و مقداری از این گندم را برای مصرف خود استفاده می‌کند، در نتیجه این میزان گندم باید در محاسبه GDP لحاظ شود.

2.معادل اجاره خانه مسکونی: برای مثال فرض کنید شما در خانه شخصی خود سکونت دارید، معادل اجاره آن خانه باید در محاسبه GDP لحاظ شود.

3.کارمزد احتسابی: فرض کنید شما دارای یک حساب جاری هستید و بانک مورد نظر به شما بهره‌ای پرداخت نمی‌کند و در عوض خدماتی به شما ارائه می‌دهد که برای این خدمات شما دیگر کارمزدی پرداخت نمی‌کنید؛ این کارمزد باید در GDP لحاظ شود.

نکته مهم: ارزش کار زنان یا مردان خانه‌دار در محاسبه GDP لحاظ نمی‌شود ولی اگر یک خانواده فردی را استخدام کند که کارهای خانه را انجام دهد، ارزش کار آن فرد در GDP محاسبه می‌شود.

 

روش های محاسبه GDP

1.روش مخارج یا هزینه

این روش یکی از رایج‌ترین روش‌ها برای محاسبه GDP است به طوری که از طریق مجموع مخارج تمامی کارگزاران اقتصادی یا همان تقاضای کل مطرح و محاسبه می‌شود که در مقاله چرخه اقتصاد با مفهوم تقاضای کل آشنا شدیم. طبق تعریف تقاضای کل، GDP از طریق فرمول زیر محاسبه می‌شود:

GDP = C + I + G + (X – M)

C یا Consumption به معنای مصرف خانوار

I یا Investment به معنای سرمایه گذاری

G یا Government Expenditure به معنای مخارج دولتی

X یا  Export به معنای صادرات

M یا Import به معنای واردات

*در مقاله چرخه اقتصاد در مورد این مفاهیم به تفصیل صحبت کرده‌ایم.

2.روش درآمد یا توزیع

در این روش برای محاسبه تولید کشور ابتدا درآمد ملی محاسبه و  از طریق محاسبه حقوق و دستمزد و هزینه های مشابه به شاخص‌ می‌رسیم:

GDP = W + R + I + P

W یا Wage به معنای حقوق و دستمزد و مزایای بازنشستگی است.

R یا Rent به معنای اجاره املاک و مستغلات و همچنین واگذاری حق اختراع، حق تالیف و... است.

I یا Interest به معنای بهره‌ای است که خانوار از طریق اجاره منابع مالی به بنگاه‌ها کسب می‌کند.

P یا Profit به معنای سودی است که بنگاه‌ها پس از پرداخت اجاره، بدهی و حقوق و دستمزد کسب می‌کنند.

3.روش تولید و ارزش افزوده

در این روش کلیه ارزش‌های افزوده ایجاد شده در بخش‌های مختلف با یکدیگر جمع و شاخص محاسبه می‌شود.

هزینه‌های واسطه‌ای – قیمت کالا = ارزش افزوده

کارمزد احتسابی – مجموع ارزش افزوده‌های ایجاد شده = GDP

ارزش افزوده به این معنا است که به عنوان مثال نجاری مقداری چوب، میخ، چسب و... را به قیمت 1.000.000 تومان خریداری و سپس با تولید یک میز به ارزش 1.200.000 تومان، ارزش افزوده‌ای به میزان 200.000 تومان ایجاد کرده است.

 

دیگر شاخص‌های اقتصادی

تولید ناخالص ملی یا GNP: تولید ناخالص ملی یا Gross National Product به مجموع ارزش پولی تمامی کالاها و خدمات نهایی تولید شده در یکسال توسط افراد یک کشور است. تفاوت GNP با GDP در این موضوع است که در این شاخص ملیت مهم است نه مرزهای کشور؛ در نتیجه اگر یک شرکت ایرانی با کارکنان ایرانی در خارج از ایران فعالیت کند، تولیدات آن شرکت در GNP لحاظ می‌شود.

GNP از طریق فرمول زیر محاسبه می‌شود:

GNP = GDP + A

دریافتی عواملی تولید خارجی از کشور – دریافتی عواملی تولیدی کشور از خارج = A

تولید خالص ملی یا NNP و تولید خالص داخلی NDP

این شاخص‌ها خالص شده‌ی GNP و GDP هستند به این شکل که:

NNP = GNP – D

NDP = GDP – D

استهلاک سرمایه‌گذاری یا دارایی ثابت = D

 

GDP در کشورهای مختلف

 

 

مولف: علیرضا صبحی کمال