اولین اقدام برای سرمایه‌گذاری در هر بازاری بررسی شرایط و وضعیت کلی آن بازار می‌باشد؛ بازار بورس نیز از این قاعده مستثنی نیست و از آنجا که این بازار دماسنج وضعیت اقتصادی کشور می‌باشد، شرایط سیاسی و اقتصادی کشور، تاثیر به سزایی بر این بازار می‌گذارد. به منظور بررسی وضعیت کلی بازار شاخص‌های بازار بورس تعریف شدند که این شاخص‌ها انواع و کاربرد متنوعی دارند. در مقاله شاخص چیست با انواع شاخص‌ها آشنا شدیم؛ اما همانطور که می‌دانید یکی از انواع شاخص‌ها، شاخص آزاد شناور می‌باشد که در ادامه با این شاخص بیشتر آشنا خواهیم شد.
سهام شناور
قدم اول در بررسی شاخص آزاد شناور، آشنا با سهام شناور می‌باشد. سهام شناور در واقع آن بخش از سهام شرکت می‌باشد که عمدتا تحت مالکیت سهامداران خرد است و دائما در بازار در حال معامله می‌باشد. سهام شناور هر نماد در سایت tsetmc.ir به صورت درصدی از تعداد کل سهام شرکت قابل مشاهده می‌باشد. برای مثال در تصویر زیر درصد شناوری نماد دجابر را مشاهده می‌کنیم که عدد 22% می‌باشد که به این معنی است که از 2.268.000.000 تعداد سهام آن، 22% یا در واقع 498.960.000 سهام آن شناور است.
سهام شناور در سایت tsetmc تنها برای نمادهای بورسی درج می‌شود و برای مشاهده شناوری سهام شرکت‌های فرابورسی می‌بایست یا آن را به صورت تقریبی محاسبه کرد یا از طریق سایت codal.ir در قسمت جستجوی اطلاعیه، موضوع اطلاعیه را شناور جستجو کرد که در نتایج اطلاعیه‌هایی نمایان می‌شوند که هر سه ماه یکبار به روزرسانی می‌شوند و در آن اطلاعیه سهام شناور تمامی شرکت‌ها درج شده است.
محاسبه سهام شناور
سهام شناور شرکت‌ها از طریق فرمول زیر محاسبه می‌شود:
در این فرمول به دلیل دشواری در محاسبه‌ی ضریب شناوری، محاسبه‌ی آن برای افراد عادی کمی دشوار است در نتیجه برای محاسبه‌ی سهام شناوری از روش دیگری استفاده می‌شود که این روش، یک روش تقریبی است. در این روش با مراجعه به تب سهامداران یک نماد در سایت tsetmc.ir امکان مشاهده سهامداران عمده نماد وجود دارد. سهامدارانی که در تب سهامداران قابل رویت هستند سهامدارنی هستند که بیشتر از %1 از کل سهام شرکت را در اختیار دارند. به عنوان مثال در تب سهامداران نماد ذوب، سهامداران عمده را مشاهده می‌کنیم؛ حال اگر درصد دارایی سهامداران عمده‌ای که بیشتر از %5 کل سهام شرکت را در اختیار دارند را با هم جمع کنیم و عدد بدست آمده را از 100 کم کنیم، درصد شناوری به صورت تقریبی بدست می‌آید.
برای مثال در تصویر زیر سهام شناور نماد ذوب را به صورت تقریبی محاسبه کرده‌ایم.
شاخص آزاد شناور
در مقاله شاخص چیست و انواع آن با مفهوم شاخص، محاسبه آن و انواع آن آشنا شدیم و برای مثال متوجه شدیم شاخص‌ها از لحاظ بازدهی یا به صورت قیمتی محاسبه می‌شوند یا به صورت نقدی یا به صورت کل؛ برای مثال در حالت کل، هم نوسانات قیمتی سهام شرکت‌ها در شاخص محاسبه می‌شود و هم سود نقدی آن‌ها؛ همچنین گفتیم که شاخص‌ها از دید وزن دهی یا هم‌وزن هستند یا قیمت محور و یا ارزش محور، در حالت هم‌وزن، در محاسبه شاخص وزن خاصی به سهم خاصی تخصیص داده نمی‌شوند و در واقع یک میانگین ساده از بازدهی سهام شرکت‌ها محاسبه می‌شود؛ شاخص‌های قیمت محور و ارزش محور نیز شاخص‌هایی هستند که بر اساس قیمت سهام شرکت یا ارزش بازار شرکت در محاسبه شاخص به آن شرکت وزن می‌دهند؛ به این معنی که هرچه قیمت سهم بالاتر باشد یا ارزش بازار آن بیشتر باشد، تاثیر بیشتری در محاسبه آن نوع شاخص خواهد داشت.
دامنه شمول دسته‌بندی دیگری بود شاخص‌ها را از هم متمایز می‌کرد؛ دامنه شمول در واقع محدوده‌ای است که شاخص اندازه‌گیری می‌کند، برای مثال یک شاخص ممکن است شاخص بازار بورس باشد اما شاخص دیگری شاخص بازار فرابورس باشد یا حتی یک شاخص ممکن است شاخص بازار اول بورس باشد و شاخص دیگری شاخص بازار دوم بورس باشد.
شاخص کل و شاخص کل هم‌وزن از معروف‌ترین شاخص‌های بازار بورس می‌باشند که با توجه به انواع شاخص‌ها باید گفت که: شاخص کل از دید بازدهی کل، از دید وزن دهی ارزش محور و از دید دامنه شمول شاخص بازار بورس می‌باشد؛ همچنین شاخص کل هم‌وزن نیز از دید بازدهی کل، از دید وزن‌دهی هم‌وزن و از دید دامنه شمول شاخص بازار بورس می‌باشد.
اما با کمی دقت به صفحه اصلی سایت tsetmc، شاخصی را تحت عنوان شاخص آزاد شناور یا TEFIX (Tehran Exchange Free Float Index) مشاهده می‌کنیم که این سوال را در ذهن ایجاد می‌کند که در طبقه‌بندی شاخص ها این شاخص در چه جایگاهی قرار دارد؟
شاخص آزاد شناور یکی از مهم‌ترین شاخص‌های بازار بورس می‌باشد که از نظر بعضی از تحلیلگران، این شاخص نسبت به شاخص کل و شاخص کل هم‌وزن از اهمیت بالاتری برخوردار است.
شاخص آزاد شناور از دیدگاه بازدهی، کل می‌باشد یعنی هم نوسانات قیمتی سهام شرکت‌ها را در محاسبه خود دخیل می‌کند و هم سودهای تقسیمی شرکت‌ها؛ همچنین شاخص آزاد شناور از دیدگاه دامنه شمول، شاخص بازار بورس می‌باشد که تا به اینجا کاملا به شاخص کل و شاخص کل هم‌وزن شباهت دارد؛ اما تفاوت اصلی این شاخص با سایر شاخص‌ها در وزن دهی آن است؛ به این شکل که شاخص آزاد شناور نیز همانند شاخص کل یک شاخص ارزش محور است با این تفاوت که تنها آن بخش از ارزش بازار سهام را در نظر می‌گیرد که به صورت شناور در بازار وجود دارد.
برای مثال فرض کنید دو سهم الف و ب در بازار بورس در حال معامله می‌باشند به طوری که ارزش بازار سهام الف 2000 میلیارد تومان و درصد شناوری آن 10% می‌باشد همچنین ارزش بازار سهام ب 1500 میلیارد تومان با درصد شناوری 30% می‌باشد.
در محاسبه شاخص کل، نوسانات سهام الف تاثیر بیشتری دارد زیرا که ارزش بازار این سهم نسبت به سهام ب بیشتر است؛ اما در محاسبه شاخص آزاد شناور باید گفت که سهم ب تاثیر بیشتری در محاسبه آن دارد، زیرا که 30% شناوری 1500 میلیارد تومان برابر 450 میلیارد تومان و 10% شناوری 2000 میلیارد تومان برابر با 200 میلیارد تومان می‌باشد که در نتیجه سهم ب ارزش بازار شناور بیشتری نسبت به سهم الف دارد و در نتیجه تاثیر بیشتری بر روی این شاخص می‌گذارد.
مولف: علیرضا صبحی‌کمال
سلام، لطفاً نظر خودتو درباره این پست بنویس 😍