شاخص چیست و انواع آن

معمولا قدم اول برای سرمایه‌گذاری در یک بازار اطلاع از وضعیت کلی آن بازار است. بازار بورس نیز از این موضوع مستثنی نیست؛ اما چطور می‌توان در بازار بورس وضعیت کلی بازار را مورد بررسی قرار داد؟ در پاسخ باید گفت از سال‌ها قبل شاخص‌های (Index) بازار بورس تعریف شدند و این شاخص‌ها معرف وضعیت بازار بورس هستند و این قابلیت را به سرمایه‌گذاران می‌دهند که در هر لحظه وضعیت بازار را مورد بررسی و در صورت مساعد بودن شرایط اقدام به سرمایه‌گذاری داشته باشند. در ادامه این مقاله قصد داریم با مفهوم شاخص و انواع آن و کاربرد هر کدام آشنا شویم.

 

 

شاخص چیست

در حال حاضر نزدیک به 650 نماد شرکت‌های سهامی در بازار سرمایه در حال معامله هستند و همانطور که می‌دانیم هر کدام از این شرکت‌ها ممکن است در یک صنعت جداگانه فعالیت و مواد مصرفی و تولیدی این شرکت‌ها ممکن است با یکدیگر تفاوت‌هایی داشته باشد و در نتیجه بازدهی سهام هر کدام از شرکت‌ها معمولا متفاوت از شرکت دیگر است؛ به همین دلیل به مرور زمان شاخص‌هایی تعریف شدند تا وضعیت تمام نمادهای قابل معامله در بازار بورس را به نحو ساده‌تری به سرمایه‌گذاران نشان دهند. برای درک بهتر مفهوم شاخص فرض کنید که سبد بزرگی از سهام تشکیل داده‌ایم و تمام نمادهای قابل معامله در بورس را در داخل این سبد قرار داده‌ایم، حال در این سبد انواع نمادها با بازدهی‌های متفاوت و صنایع مختلف را داریم؛ اما فرض کنید قصد داریم بازدهی این سبد را نسبت به دیروز ارزیابی کنیم، برای انجام این امر کافیست یک میانگین از بازدهی تمام نمادهای داخل سبد بگیریم، به این میانگین در اصطلاح شاخص گفته می‌شود.

به عنوان مثال شاخص قیمتی بورس اوراق بهادار تهران یا  TEPIX(Tehran Exchange Price Index) در سال 1369 تعریف شد و از طریق فرمول زیر محاسبه می‌شود:

 

100، مبنای شاخص در سال مبدا

Pit قیمت سهام شرکت iام در زمان t

Cit تعداد سهام شرکت iام در زمان t

Pib قیمت سهام شرکت iام در زمان پایه

Cib تعداد سهام شرکت iام در زمان پایه

n تعداد کل نمادهای حاضر در بازار

b روز پایه (1369.1.1)

برای مثال فرض کنید بازار بورس تنها از 3 سهم الف، ب و پ تشکیل شده است به طوری که در تاریخ 1369.1.1 قیمت و تعداد سهام هر نماد به شکل زیر است:

الف: 1000 سهم 100 تومانی

ب: 5000 سهم 200 تومانی

پ: 10000 سهم 300 تومانی

مقدار شاخص بر اساس قرار داد در تاریخ 1369.1.1 برابر 100 واحد است و همچنین ارزش بازار سهام در این تاریخ برابر است با:

4.100.000 = 10000*300 + 5000*200 + 1000*100

حال فرض کنید در تاریخ 1369.1.10 هستیم و مشخصات هر کدام از نمادها به شرح زیر است:

الف: 1000 سهم 150 تومانی

ب: 5000 سهم 100 تومانی

پ: 10000 سهم 500 تومانی

ارزش بازار سهام در زمان 1369.1.10 برابر است با:

5.650.000 = 10000*500 + 5000*100 + 1000*150

در نتیجه طبق فرمول مطرح شده شاخص برابر خواهد بود با:

در واقع در تاریخ 1369.1.10 مقدار شاخص نسبت به تاریخ 1369.1.1، 37 درصد یا در واقع 37 واحد رشد داشته است.

 

انواع شاخص‌ها

شاخص‌ها ممکن است با توجه به نوع محاسبه، نوع وزن‌دهی و دامنه شمول انواع مختلفی داشته باشند و در واقع هر شاخص با توجه به این 3 نوع دسته بندی در یکی از دسته‌ها قرار دارد، در تصویر زیر انواع دسته بندی شاخص‌ها را مشاهده و در ادامه با انواع آن‌ها آشنا خواهیم شد:

 

 

شاخص‌ها از لحاظ بازدهی به سه دسته قیمتی، نقدی و کل تقسیم می‌شوند اما این دسته‌بندی به چه معناست؟ شاخص اگر از لحاظ بازدهی قیمتی باشد یعنی در محاسبه شاخص تنها به قیمت سهام دقت داشته و سودهای نقدی (Dps) در محاسبه شاخص لحاظ نشده است؛ شاخص نقدی کاملا برخلاف شاخص قیمتی تنها بر اساس سودهای تقسیمی (Dps) محاسبه شده و قیمت سهم در محاسبه آن نقشی ندارد؛ اما شاخص کل یا TEDPIX (Tehran Exchange Dividend & Price Index) نه تنها قیمت سهام را در محاسبه شاخص در نظر می‌گیرد بلکه سودهای تقسیمی را نیز در محاسبه شاخص در نظر می‌گیرد و نسبت به دو نوع شاخص قبل داده‌های جامع‌تری را در اختیار استفاده کنندگان قرار می‌دهد.

اما تقسیم‌بندی شاخص بر اساس وزن‌دهی به چه صورت است؟ در پاسخ باید گفت زمانی که شاخص هم‌وزن است، شاخص در محاسبات خود وزن خاصی به سهم خاصی نداده است و صرفا یک میانگین ساده از تمام نمادهای حاضر در بازار است؛ اما زمانی که شاخص قیمت‌محور است، شاخص در محاسبات خود وزن بیشتری به سهمی با قیمت بالاتر می‌دهد و هرچقدر قیمت سهامی پایین باشد در محاسبه شاخص تاثیری کمتری دارد. شاخص ارزش محور نیز کاملا مشخص است که با توجه به ارزش بازار نمادها به آن‌ها در محاسبه شاخص وزن می‌دهد، به عنوان مثال شرکتی که ارزش بازار بالاتری دارد تاثیر بیشتری در محاسبه شاخص دارد و شرکتی که ارزش بازار کمتری دارد تاثیر کمتری نیز در محاسبه این نوع شاخص دارد.

تقسیم‌بندی شاخص بر اساس دامنه شمول نیز کاملا واضح است و نیازی به توضیحی خاصی ندارد؛ در واقع دامنه شمول محدوده‌ای که شاخص در آن محاسبه می‌شود را مشخص می‌کند، برای مثال:

بازار بورس

بازار فرابورس

بازار اول بورس

بازار دوم بورس

بازار اول فرابورس

بازار دوم فرابورس

50 شرکت برتر

30 شرکت بزرگ بازار

صنعت

از جمله دامنه‌های شمولی هستند که در بازار سرمایه شاهد آن‌ها هستیم؛ تنها نکته‌ای که وجود دارد 30 شرکت بزرگ منظور 30 شرکتی است که بیشتر ارزش بازار را دارند و این شاخص معرف میانگین بازدهی این 30 شرکت است و شاخص 50 شرکت برتر نیز منظور 50 شرکتی است که از لحاظ نقدشوندگی نسبت به سایر نمادها وضعیت بهتری دارند.

شاخص کل و شاخص کل هم‌وزن

اگر از فعالان بازار سرمایه باشید احتمالا نام این دو نوع شاخص به گوشتان خورده است. این دو شاخص از معروف‌ترین و پرکاربردترین شاخص‌ها در بازار سرمایه است که در ادامه با هر یک آشنا خواهیم شد:

شاخص کل: این شاخص همان شاخصی است که در اخبار، روزنامه و در شبکه‎های اجتماعی نام آن به گوشمان می‌خورد؛ شاخص کل همانطور که از نامش مشخص است از نظر دسته‌بندی بازدهی از نوع کل و از نظر دسته بندی دامنه شمول، شاخص بازار بورس است اما نکته حائز اهمیت دسته‌بندی این شاخص از نظر وزن‌دهی است؛ شاخص کل از نظر وزن‌دهی ارزش محور است.

شاخص کل‌ هم‌وزن: این شاخص نیز از جمله شاخص‌های پرکاربرد در بازار بورس است و از نظر دسته‌بندی بازدهی همانطور که از نامش مشخص است در دسته‌بندی کل قرار دارد، از نظر وزن‌دهی هم‌وزن است، یعنی وزن خاصی به سهم خاصی نداده است و از نظر دامنه شمول نیز شاخص بازار بورس است.

نکته: تفاوت این دو شاخص در چیست؟

تنها تفاوتی که بین این دو شاخص وجود دارد بحث وزن‌دهی آنان است، به طوری که شاخص کل ارزش محور و شاخص‌کل هم‌وزن، هم‌‌وزن است. شاخص کل معمولا معرف بازدهی شرکت‌های بزرگ بازار بورس است ولی شاخص کل هم‌وزن معمولا معرف بازدهی شرکت‌های کوچک بازار بورس است؛ برای مثال اگر در یک روز شاخص کل منفی و شاخص کل هم‌وزن مثبت بود می‌توان نتیجه گرفت که در آن روز اکثر شرکت‌های بزرگ بازار منفی و اکثر شرکت‌های کوچک بازار مثبت بوده‌اند.

شاخص آزاد شناور

همانظور که می‌دانیم و در مقاله سهام شناور نیز در مورد آن بحث شد، سهامداران یک شرکت به دو دسته تقسیم می‌شوند، سهامداران راهبردی (عمده) و سهامداران خرد. در سایت tsetmc سهام شناور نمادها قابل مشاهده است و سهام شناور عموما نمایانگر میزان سهمی است که در مالکیت سهامداران خرد قرار دارد. شاخص آزاد شناور یا TEFIX (Tehran Exchange Float Index) از نظر معنا و نوع محاسبه همانند شاخص کل است اما تنها تفاوت در این است که در زمان محاسبه شاخص به درصد شناوری ضربدر ارزش بازار دقت می‌کند و سهمی که از این نظر بزرگتر باشد وزن بیشتری در محاسبه شاخص دارد؛ در نتیجه این نوع شاخص تنها سهام شناور یک نماد را مورد بررسی قرار می‌دهد و سهام سهامداران عمده را در محاسبه شاخص دخیل نمی‌کند.

مشاهده شاخص‌ها

در سایت tsetmc و در صفحه اصلی شاخص‌های بازار بورس و فرابورس در دسترس و قابل مشاهده هستند؛ همچنین افراد با کلیک بر روی عنوان شاخص‌های منتخب می‌توانند شاخص‌ صنایع مختلف و همچنین انواع شاخص‌هایی که در موردشان صحبت کردیم را مشاهده کنند. نمودار شاخص‌های بازار بورس از طریق سامانه‌های معاملاتی نیز قابل دسترس و بررسی از نظر تحلیل تکنیکال هستند.

 

 

مولف:علیرضا صبحی کمال