یکی از روش‌های تامین مالی مبتنی بر بدهی در جهان، انتشار اوراق قرضه است. فرض کنید شرکتی با انجام بررسی‌های لازم متوجه می‌شود که اگر در حال حاضر با صرف 200 میلیارد تومان پول، خط تولید جدیدی احداث کند، این امر برای شرکت با 30% افزایش در سودآوری همراه است؛ اما شاید شرکت نتواند این مبلغ را از طریق منابع مالی خود تامین کند، در نتیجه یا از روش‌های تامین مالی مبتنی بر سرمایه استفاده می‌کند؛ مانند افزایش سرمایه یا از روش‌های تامین مالی مبتنی بر بدهی استفاده می‌کند؛ مانند انتشار اوراق قرضه.
شرکت در ازای 200میلیارد تومان اقدام به انتشار اوراق قرضه می‌کند و این اوراق را به مردم می‌فروشد، مردم نیز با سرمایه‌گذاری بر این اوراق وجه لازم برای تامین مالی شرکت را فراهم می‌کنند. حال شرکت موظف است طی بازه‌های زمانی مشخص ( 1 ماهه یا 3 ماهه ) اقدام به واریز سود برای دارندگان اوراق قرضه داشته باشد و در سررسید نیز ارزش اسمی اوراق (Face Value) را برای دارندگان واریز کند.
اما نکته‌ای که وجود دارد این موضوع است که اوراق قرضه دارای سود ثابت هستند؛ ولی با منابعی که شرکت از طریق انتشار اوراق قرضه فراهم می‌کند ممکن است بیشتر از نرخ سود اوراق قرضه باشند. در نتیجه این موضوع از دیدگاه احکام اسلامی در حکم ربا است و انتشار اوراق قرضه و سرمایه‌گذاری بر روی آن‌ها از دید اسلام صحیح نیست. همچنین زمانی که افراد بر روی اوراق قرضه سرمایه‌گذاری می‌کنند، در طرح توسعه شرکت مشارکتی ندارند و صرفا مانند یک وام دهنده هستند و چه بسا شرکت ممکن از با وجوه حاصل از انتشار اوراق قرضه اقدام به انجام فعالیت‌هایی کند که از منظر اسلام صحیح نباشند.
در نتیجه اوراق مشارکت ایجاد شدند تا در جوامع اسلامی شرکت‌ها بتوانند تامین مالی به این روش را داشته باشند.
آشنایی با اوراق مشارکت
همانطور که متوجه شدیم استفاده از اوراق قرضه از دید اسلام صحیح نیست اما محققان مسلمان علوم اقتصادی، اوراق صکوک را ابداع کردند و یکی از انواع اوراق صکوک، اوراق صکوک مشارکت است. (در مقالات ابزارهای مالی اسلامی (صکوک) و ساختار و ارکان صکوک با انواع این اوراق آشنا شدیم)
تفاوت اصلی اوراق مشارکت با اوراق قرضه در نرخ سود است، به طوری که در اوراق قرضه این نرخ سود ثابت ولی در اوراق مشارکت نرخ سود به صورت علی‌الحساب است؛ یعنی در صورتی که وجوه حاصل از تامین مالی باعث فراهم شدن سودآوری بیشتری برای شرکت شوند، شرکت ناشر ما به تفاوت سود ایجاد شده و سود علی‌الحساب را به دارندگان قرضه واریز می‌کند و همچنین در صورتی که سود شناسایی شده شرکت کمتر از سود علی‌الحساب باشد این بار ما به تفاوت سود را از ضامن اوراق مشارکت دریافت می‌کند و نیازی نیست دارندگان اوراق، مقداری از سود خود را برگردانند.
اوراق مشارکت به منظور مشارکت عموم مردم در طرح‌های عمرانی دولت و یا پروژه‌های سودآور شرکت‌های تولیدی و خدماتی ایجاد شدند. تاریخچه استفاده از اوراق مشارکت در ایران نیز به دهه 70 برمی‌گردد که شهرداری تهران منابع مالی مورد نیاز برای احداث بزرگراه نواب صفوی را از طریق انتشار اوراق مشارکت تامین مالی نمود.
با توجه به مطالب گفته شده، اوراق مشارکت از نوع اوراق با درآمد ثابت است. این اوراق دارای کوپن هستند؛ یعنی طی فواصل زمانی مشخص ( معمولا ماهانه ) سود مشخصی (علی‌الحساب) به دارندگان پرداخت می‌شود و همچنین در سررسید اصل سرمایه دارندگان اوراق عودت می‌شود و تا 6 ماه پس از سررسید سود قطعی (اگر شرکت سود بیشتری شناسایی کرده باشد مابقی آن سود) را نیز برای دارندگان واریز می‌کند.
نکته: معاملات اوراق مشارکت در بازار بورس و یا فرابورس معاف از مالیات است و تنها کارمز کمی در حدود 0.07 درصد قیمت اوراق مشارکت است.
ارکان اوراق مشارکت
ناشر: به سازمان یا شرکتی که از طریق انتشار اوراق مشارکت اقدام به تامین مالی می‌کند، ناشر گویند. ناشر اوراق مشارکت ممکن است دولت، بانک مرکزی، شهرداری، شرکت‌های دولتی و شرکت‌های سهامی عام و خاص باشند.
بانک مرکزی: بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، طرح‌هایی که واجد شرایط تامین مالی از طریق انتشار اوراق مشارکت هستند را بررسی و در صورت داشتن توجیه اقتصادی تایید می‌کند.
بانک عامل: بانک عامل بانکی است که اقدام به عرضه و فروش اوراق مشارکت خارج از بورس می‌کند و وظایفی همچون پرداخت سودهای علی‌الحساب و قطعی و پرداخت اصل مبلغ در سررسید بر عهده وی است. همچنین بانک عامل موظف از برای انجام این امور از ناشر وثایقی را دریافت کند. دارندگان اوراق مشارکتی که خارج از بورس هستند می‌توانند از طریق بانک عامل اوراق خود را به فروش برسانند.
امین: شخص حقیقی یا حقوقی که از طرف بانک مرکزی انتخاب و مسئولیت وی حفظ منافع سرمایه‌گذاران و بررسی و اظهار نظر بر روی وضعیت مالی ناشر است. در طرح‌های عمرانی دولت نیز مسئولیت امین، با سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی است.
انواع اوراق مشارکت
1.اوراق مشارکت بانام یا بی‌نام: اگر اوراق مشارکت از نوع بانام باشد، اسامی دارندگان این اوراق مشخص و حتی با مفقود شدن برگه‌های اوراق مشارکت، مشکلی در دریافت سود و دریافت اصل سرمایه پیش نمی‌آید. (اوراق مشارکت قابل معامله در بورس به این شکل هستند) اما اوراق مشارکت بی‌نام به این شکل هستند که دارنده در هنگام دریافت سود می‌بایست با همراه داشتن این اوراق به بانک مراجعه و سود خود را دریافت کند. حال اگر اوراق مشارکت از یک فرد سرقت شود، سارق مالک جدید آن اوراق است؛ در نتیجه همچون پول باید از این اوراق مراقبت شود.
2.اوراق مشارکت عادی: اوراق مشارکت عادی، متداول‌ترین نوع اوراق مشارکت هستند، به طوری که سرمایه‌گذار با خریداری این اوراق از منافعی همچون دریافت سود علی‌الحساب، سود قطعی و اصل سرمایه برخوردار است و پس از پایان سررسید دیگر ادعایی بر اوراق مشارکت و دریافت سود یا مالکیت بر شرکت را ندارد.
3.اوراق مشارکت قابل تبدیل یا تعویض: اگر اوراق مشارکت از نوع قابل تبدیل باشند در این صورت امکان تبدیل اوراق به سهام شرکت و در صورتی که قابل تعویض باشند امکان تبدیل اوراق به سهام سایر شرکت‌ها است؛ در این صورت با پیشنهاد هیات مدیره و اظهارنظر بازرس و تصویب در مجمع عمومی فوق‌العاده افزایش سرمایه شکل می‌گیرد و دارندگان اوراق مشارکت، اوراق خود را به سهام تبدیل می‌کنند.
سلام، لطفاً نظر خودتو درباره این پست بنویس 😍