همانطور که می‌دانیم بنگاههای اقتصادی با روش‌های مبتنی بر سرمایه یا روش‌های مبتنی بر بدهی اقدام به تامین مالی می‌کنند. در روش‌های مبتنی بر بدهی شرکت می‌توانست تحت شرایطی اقدام به انتشار اوراق صکوک داشته باشد. در مقالات ابزارهای مالی اسلامی (صکوک) و ساختار و ارکان صکوک با انواع این اوراق آشنا شدیم و پیشنهاد می‌شود قبل از مطالعه مقاله پیش‌رو، مقالات قبل را مورد مطالعه قرار دهید؛ یکی از انواع اوراق صکوک، اوراق صکوک مرابحه است. صکوک مرابحه اوراق بهادار با نام قابل نقل و انتقالی است كه نشان‌دهنده مالکیت مشاع دارنده آن در دارایی مالی (طلب یا دین) است كه براساس قرارداد مرابحه حاصل می‌شود.
دارنده صکوک مرابحه مالک و طلبکار آن دِین است؛ این اوراق با بازده ثابت هستند و در بازار ثانویه نیز امکان معامله دارند.
آشنایی با صکوک مرابحه
یکی از انواع قرارداد بیع، بیع مرابحه است که از زمانهای قدیم بین مردم رایج بوده است و مقصود از آن بیعی است که فروشنده قیمت تمام شده‌ی کالا اعمّ از قیمت خرید و هزینه های حمل و نقل و نگهداری و سایر هزینه‌های مربوطه را به اطلاع مشتری میرساند سپس تقاضای مبلغ یا درصدی اضافی به عنوان سود میکند. برای مثال اعلان میکند این کالا را به هزار تومان خریده است و حاضر است به هزار و صد تومان یا با ده درصد سود به مشتری بفروشد، در بیع مرابحه چنان چه بایع در بیان قیمت خرید یا هزینه های مربوطه دروغ بگوید مشتری خیار فسخ پیدا میکند. بیع مرابحه میتواند به صورت نقد یا نسیه منعقد شود و در صورتی که نسیه باشد به طور معمول نرخ سود آن بیشتر است. چندی است برخی از متفکران مسلمان، با استفاده از ویژگیهای بیع مرابحه اقدام به طراحی اوراق بهاداری به نام اوراق بهادار یا صکوک مرابحه کرده اند و در برخی کشورهای اسلامی چون مالزی و ایران تحت عنوان اوراق قرضه اسلامی به مرحله اجرا نیز رسیده است.
انواع اوراق مرابحه
1.اوراق اجاره تامین دارایی
در اين نوع، باني براي تأمين مالي خود، اقدام به انتخاب يا تأسيس مؤسسه مالي به منظور خاص با عنوان واسط مي کند. واسط با انتشار اوراق مرابحه از طريق شرکت تأمين سرمايه، وجوه سرمايه گذاران مالي (مردم) را جمع آوري کرده و به وکالت ازطرف آنان کالاي مورد نياز باني را از توليدکننده (فروشنده) به صورت نقد خريداري و به صورت بيع مرابحه‌ی نسيه به قيمت بالاتر به باني میفروشد. باني متعهد ميشود که در سررسيد مشخص، قيمت نسيه کالا را از طريق شرکت تأمين سرمايه به دارندگان اوراق برساند. دارندگان اوراق میتوانند تا سررسيد منتظر بمانند و از سود مرابحه استفاده کنند و يا قبل از سررسيد اوراق خود را در بازار ثانويه به فروش برسانند.
براي مثال، فرض کنید که دولت براي ارتقاي سطح حمل و نقل عمومي، نياز به خريد ۱۰۰۰ واحد اتوبوس به ارزش ۱۰۰۰ ميليارد ريال دارد و به جهت محدوديت بودجه نمي تواند قيمت آنها را نقد بپردازد، اما مي تواند به صورت نسيه يک ساله به ۱۲۰۰ ميليارد ريال خريداري کند؛ در اين فرض، اقدام به تأسيس يک مؤسسه واسط میکند. واسط اوراق مرابحهاي به ارزش اسمي ۱۲۰۰ ميليارد ريال (براي مثال، يک ميليون ورق يک ميليون و دويست هزار ريالی) منتشر کرده و در مقابل، ۱۰۲۰ ميليارد ريال (هر ورق يک ميليون و دويست هزار ريالي را به يک ميليون و بيست هزار ريال) از طريق شرکت تأمين سرمايه به مردم واگذار مي کند، سپس ۲۰ ميليارد ريال آن را به عنوان هزينه عمليات استفاده ميکند و با ۱۰۰۰ ميليارد ريال ، ۱۰۰۰ واحد اتوبوس خريداري کرده و به قيمت ۱۲۰۰ ميليارد ريال به دولت مي فروشد. خريداران اوراق که هر ورق را به یک ميليون و بيست هزار ريال خريدهاند، میتوانند صبر کنند و در سررسيد يک ميليون و دويست هزار ريال دريافت کنند، همچنين میتوانند قبل از سررسيد بفروشند. به صورت طبيعی، هر چه به زمان سررسيد نزديک شويم، قيمت اوراق به قيمت اسمي يک ميليون و دويست هزار ريال نزديک ميشود.
چند نکته در مورد اين اوراق مطرح است: بازار اوليه اين اوراق مبتني بر خريد و فروش نقد و نسيه دارايي خاص است که از نظر فقهي مشکلي ندارد؛ اما بازار ثانوي آنها بر اساس جواز خريد و فروش دين است که محل بحث و گفتگو است. اوراق مرابحه و بدهي دولت که در طرح هاي ياد شده گذشت، همانطور که قابل خريد و فروش توسط مردم است، توسط بانک های تجاری و بانک مرکزی نيز قابل خريد و فروش می‌باشد، به اين بيان که بانک‌های تجاری میتوانند بخشی از منابع مازاد خود را به خريد اين اوراق اختصاص دهند، همانطور كه بانک مرکزی میتواند برای انجام عمليات بازار نيز از خريد و فروش اين اوراق استفاده کند.
2.اوراق اجاره تامین نقدینگی
در سال ۱۹۹۲ ميلادی بخش خصوصی در اقتصاد مالزی نوعی اوراق بهادار منتشر کرد که مبتنی بر بيع‌العينه يا بازخريد دارايی فروخته شده است. در اين روش، مؤسسه ناشر اوراق، دارايیهای دولت، سازمان‌ها و بنگاههای اقتصادی را به صورت نقد خريده و پولش را پرداخت میکند، سپس با قيمتی بالاتر و به صورت نسيه مدت‌دار به خود آنها میفروشد و در مقابل، از آنها اسناد مالی با مبالغ و سررسيدهای معين دريافت میکند. مؤسسه ناشر میتواند منتظر بماند و سررسيد مبلغ اسمی اسناد را از خريداران دريافت کند، همچنين مي تواند در بازار ثانويه آنها را بفروشد (تنزيل کند). وجود اين قبيل مؤسسات مالی و اوراق مرابحه باز خريد دارايیها، اين امکان را فراهم میکند که از يک طرف، دولتها و بنگاههای اقتصادی که با کمبود نقدينگی مواجه شده‌اند، بتوانند از طريق فروش نقدی و بازخريد نسيه دارايیهای خود به نقدينگی مورد نظر دست يابند و از طرف ديگر، مؤسسات مالی و به تبع آنها صاحبان وجوه مازاد از طريق خريد و فروش اين اوراق به سود معينی برسند. البته در بحث و بررسي فقهي اين اوراق، چنين معاملاتی محل اشکال است.
براي مثال، فرض کنيد که يک شرکت هواپيمايی نيازمند ۱۰۰ ميليارد ريال نقدينگي است. اين شرکت اقدام به تأسيس يک مؤسسه واسط مي کند. واسط از طريق انتشار اوراق مرابحه، ۱۰۰ ميليارد ريال از مردم جمع کرده و يکي از دارايیهای شرکت هواپيمايی را خريداري مي کند (براي مثال، يکي از هواپيماهاي شرکت را به ارزش ۱۰۰ ميليارد ريال خريداری میکند)، سپس همان دارايي را به قيمت ۱۲۰ ميليارد ريال به صورت نسيه‌ی يک ساله به شرکت هواپيمايی میفروشد و شرکت هواپيمايی متعهد ميشود که آن مبلغ را در سررسيد از طريق شرکت تأمين سرمايه به صاحبان اوراق بپردازد.روابط حقوقی در اوراق مرابحه نوع دوم، همانند نوع اول است. تنها با اين تفاوت که در اين نوع، مؤسسه واسط دارايی را از خود بانی به صورت نقد خريداری میکند، سپس همان دارايی را با قيمت بالاتری به صورت نسيه يک ساله به خود او میفروشد.
3. اوراق مرابحه تشکيل سرمايه شرکتهای تجاری
در اين نوع از اوراق مرابحه، هدف تشکيل سرمايه، فعاليت تجاري مستمر است. بانی (شرکت تجاری) که نقش ناشر را نيز دارد، با انتشار و واگذاری اوراق مرابحه، وجوه نقد مازاد افراد را جمع آوری کرده به وکالت از طرف آنان، کالاهای مورد نياز دولت، سازمانهای دولتی، شرکتهای وابسته به دولت و بنگاههای اقتصادی بخش خصوصی و مصرف کنندگان را از توليد کنندگان يا مراکز فروش به صورت نقد خريده، سپس با افزودن نرخ معينی به عنوان سود، به صورت نسيه به مصرف کنندگان نهايی میفروشد .سود حاصل از عمليات خريد و فروش، پس از کسر درصدی به عنوان حق‌الوکاله ناشر (شرکت تجاری)، به صورت فصلی يا سالانه از طريق شرکت تأمين سرمايه بين صاحبان اوراق توزيع می‌شود.
برای مثال، يک فروشگاه زنجيرهای میتواند برای تشکيل يا تکميل سرمايه تجاری خود، اين اوراق را منتشر کند تا با تجهيز سرمايه به وکالت از طرف صاحبان اوراق به فعاليت تجاری بپردازد و در پايان هر سال مالی، سود به دست آمده از فعاليت تجاری را محاسبه نموده و بخشی از آن را به عنوان حق‌الوکاله و هزينه عمليات خودش بر می‌دارد، بقيه را به عنوان سود سالانه بين صاحبان اوراق تقسيم میکند و با استفاده از اصل سرمايه به فعاليت ادامه می‌دهد.در اين اوراق در هر مقطع زمانی، دارايی ناشر (شرکت تجاری)، ترکيبی از پول نقد، اجناس و مطالبات خواهد بود که صاحبان اوراق به صورت مشاع مالک آنها هستند و میتوانند در وقت نياز به ديگری واگذار کنند، قيمت خريد و فروش اوراق مرابحه به تناسب نرخ سود پرداختی ناشر به صاحبان اوراق و بازده ساير ابزارهاي مالی مشابه، تعيين می‌شود و ممکن است که از قيمت اسمی کمتر يا بيشتر باشد. اوراق مرابحه نوع سوم، ماهيت اوراق سهام شرکتها را دارد و مي تواند بدون سررسيد معين منتشر شود، همان طور که می‌توان ابتدا آن را به صورت سررسيد، اما قابل تبديل به اوراق سهام طراحی کرد.
4.اوراق اجاره رهنی
یکی از کاربردهای مهم اوراق مرابحه برای تبدیل کردن تسهیلات بانک‌ها و شرکتهای لیزینگ به اوراق بهادار می‌باشد. در این روش، بانی(بانک یا شرکت لیزینگ) که دارایی‌هایی را به صورت مرابحه (فروش اقساطی) رهنی به دولت، بنگاه‌ها و خانوارها واگذار کرده است میتوانند با تبدیل به اوراق بهادار کردن مطالبات حاصل از تسهیلات مرابحه، منابع خود را نقد کنند. برای این منظور اقدام به تاسیس واسط می‌نمايد. واسط با انتشار اوراق مرابحه، وجوه سرمایه‌گذاران را جمع‌آوری، سپس به وکالت از طرف آنان دیون حاصل از تسهیلات مرابحه را به قیمت تنزیلی از بانی (بانک یا شرکت لیزینگ) خریداری میکند، بانی متعهد می‌شود در سررسیدهای مشخص مبلغ اسمی دیون را از بدهکاران وصول کرده و از طریق شرکت تامین سرمایه به دارندگان اوراق برساند. دارندگان اوراق میتوانند تا سررسید منتظر بمانند و از سود نهایی اوراق استفاده کنند و نيز میتوانند قبل از سررسید، اوراق خود را در بازار ثانوی با سود کمتر بفروشند.
رویه انتشار اوراق صکوک مرابحه
ارکان انتشار اوراق صکوک مرابحه کاملا متشابه با ارکان انتشار اوراق صکوک اجاره است که در مقاله‌ی اوراق صکوک اجاره
در مورد آن صحبت کردیم؛ تنها تفاوت در ارکان اوراق مرابحه این است که بانی خریدار اقساط دارایی است.
نحوه معامله اوراق صکوک مرابحه
برای مشاهده لیست اوراق صکوک اجاره می‌توانید به سایت بورس به آدرس www.tse.ir و فرابورس به آدرس www.ifb.ir مراجعه نمایید. به عنوان مثال در سایت شرکت بورس اوراق بهادار تهران، تب اطلاعات بازار، قسمت اوراق بدهی و در قیمت لیست نمادهای معاملاتی، این اوراق را مشاهده کنید. نماد این اوراق در بازار بورس معمولا با ص شروع می‌شود که نشانگر صکوک است.
همچنین در صورتی که پذیره‌نویسی این اوراق در شرف انجام باشد، فعالان بازار سرمایه با مراجعه به سایت‌های بورس و فرابورس در قسمت اطلاعیه‌ها، اطلاعیه پذیره‌نویسی را مطالعه و بر روی اوراق صکوک سرمایه‌گذاری داشته باشند.
همچنین برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد اوراق صکوک مرابحه و سایر انواع صکوک می‌توانید به سایت شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه به آدرس www.sukuk.ir مراجعه نمایید.
منبع: www.sukuk.ir
سلام، لطفاً نظر خودتو درباره این پست بنویس 😍